Lehim, içeriğinde ağırlıklı kalay ve kurşun elementlerinin bulunduğu birleştirici malzemedir. Erime ve kaynamasıyla bazı malzemelerin birbirine bağlanması olanağı sağlar. İki veya daha fazla metal, yüksek sıcaklıkta birleşerek küçük yapılar dahi birbirine rahatlıkla bağlanabilir.
Lehim, iletkenlerin birbiriyle kaynaşması için kullanılan malzemelerin adıdır. Devre kartları, işlemci gibi küçük yapılar içerisinde yapıştırılacak tüm iletkenlerin yapıştırılmasını sağlar.
Genellikle mat ve donuk olduğu gibi zaman zaman parlak bir görünüme de sahip olabilir. Bu işlem, uygun yöntemlerle yapılmadığı takdirde lehim bozulur ve buna da soğuk lehim adı verilir.
Lehim Nerelerde Kullanılır?
Lehimin kullanım alanları için pek çok yapı ve malzemeler sayılabilir. Kısaca, elektronik malzemelerin olduğu tüm ortamlarda lehimin de yer bulduğunu söyleyebiliriz. Lehimin bazı kullanım yerleri:
- Radyo
- Hi-fi için
- Televizyon
- Elektrik-elektronik eşyaların üretimi
şeklinde sıralanabilir.
Lehim Çeşitleri Nelerdir?
Lehim çeşitleri yaygın olarak tel lehim, krem lehim ve bar lehim olarak karşımıza çıkmaktadır. Tel lehimlerde en çok kullanılan tel çapı 0,5mm ve 1mm’dir. Bu çapların dışında daha büyük çaplı lehimler de mevcuttur ancak bu lehimler daha çok telli yüzeylerin kalaylanması için kullanılır. Elektronik hassas malzemeler için daha çok küçük çaplı lehimler seçilir. Elektronik cihazlar için genellikle iki kategorideki lehimler sunulur:
- Kurşunlu Lehim
- Kurşunsuz Lehim
Kurşunlu Lehim
Kurşun alaşım lehim, diğer metallerle beraber kalay ve kurşun karışımından elde edilir. Düşük erime sıcaklığına sahip bir alaşımdır. Bu lehimlerde 60 oranında kalayın içerisinde 40 oranında kurşun veya 63 oranında kalay 37 oranında kurşun bulunur. Bunların yanında, bazı özel bileşik oranları da kullanılmaktadır.
Bu alaşımlar oldukça yaygındır ve elektronik için de uygundur. Ancak 63 oranında kalay, 37 oranında kurşun bulunan alaşımlar ötektik yani maddenin sıvı halinden katı haline geçişinde bir keskinlik vardır. Kurşun lehime dokunduğu andan itibaren ellerinizi iyice yıkayınız ve bu işlemi yaparken çocuklarınızı yanınızda bulundurmayınız.
İşlem sırasında çıkan dumanın solunması veya kalan kalıntıların yutulması sağlığa oldukça zararlıdır. Bu nedenle, dünyada birçok sektöre yasaklanmış olup, Türkiye’de Uzay-Havacılık ve Savunma Sanayi alanları dışında tüm sektörlerde kullanımı yasaktır.
Kurşunsuz Lehim
Kurşunsuz lehim, uzun yıllar boyu kurşun alaşımlı lehimlerin kullanımı ve bu alaşımların yarattığı sağlık sorunları nedeniyle son zamanlarda ortaya çıkan lehimdir. Yeni teknoloji olması nedeni ile özellikleri ve kullanım kolaylığı bakımından henüz kurşunlu lehimler kadar verimlilik sağlayabilmiş değildir. İçeriğe bizmut elementinin konulmasıyla performansında bir hayli iyileşme görülmesine rağmen halen kurşunlu lehimlere göre daha zayıftır.
En sık kullanılan alaşım ise 96,5 oranında kalay, 0,5 oranında bakır ve 3 oranında gümüş içeren alaşımlardır. Uygulanması uzun süren bir alaşım olsa da daha güvenilir ve aynı zamanda daha çevre dostudur. Ancak fiyat bakımından diğer alaşımlara nazaran daha pahalıdır.
Diğer Lehim Türleri Nelerdir?
Lehim biçimlerinin en çok bilinen hali tel, krem ve çubuk olsa da farklı formlarda da bulunabilir. Hatta bazı projelere özel üretimler de gerçekleştirilmektedir. Bunlardan bazıları:
- Lehim telleri
- Lehim peletleri
- Lehim halkaları
- Lehim küreleri
- Lehim çubukları
- Lehim külçeleri
- Lehim şeritleri
- Krem lehimler
şeklinde sıralanabilir. Kurşunlu alaşım ile kurşunsuz alaşımı birbiriyle karıştırmayınız, tüm lehim biçimleri kurşunlu veya kurşunsuz olabilirler. Her lehim için ayrı ayrı havyalar ve uygulamaya göre farklı havya uçları kullanılmalıdır.
Lehim Uygulamaları
Lehim uygulamaları şu şekilde sıralanır:
- Sert veya Yumuşak Lehim
- Elektronik Bileşenlerin Montajı
- Boru Lehimleme
- Mekanik ve Alüminyum Lehimleme
- Cam Vitray Lehimi
Sert veya Yumuşak Lehim
Sert lehim diğer adıyla gümüş lehim, uygun fluks ve 450 derece ve üzeri sıcaklıkta uygulanır. Bu sıcaklığı sağlayabilecek ısı kaynakları ise şunlardır:
- Alev, propan veya şaloma
- Fırın
- Yüksek elektrik direnci
- Daldırma
- Infrared
Olarak sıralanır. Sert lehim öncelikle doğal gaz hatları, tamir ve bakım, mücevher yapımı, otomotiv yapımı gibi alanlarda kullanılır. Bu işlemler kaynak işlemiyle sıklıkla karıştırılmaktadır.
Yumuşak lehim ise uygun fluks, lehim ve havya kullanarak 450 derecenin altındaki sıcaklıklarda yapılır. Sert lehime göre daha kolay tamir edilir ve daha iletkendir ve takviye almadan yüksek sıcaklıklarda eriyebilir. Daha düşük dayanıma sahiptir.
Yumuşak lehim elektrik devrelerinde ve bakır tellerde tercih edilen lehim uygulamasıdır.
Elektronik Bileşenlerin Montajı
Lehim malzemesi havyanın hemen ucuna değil ancak ucuna çok yakın bir mesafeye koyulmalıdır. Bu işleme ısı köprüsü denir ve bu köprü ısıya karşı duyarlıdır ve bileşenleri korur.
Lehim kendinden daha soğuk bir yüzeye akmasının veya uygun malzeme kullanılmamasının sonucunda soğuk bağlantı oluşur. Bu oldukça zayıftır ve istenmeyen bir sonuçtur.
Boru Lehimleme
Boru lehimleme özellikle tesisat boruları gibi büyük bakır parçalarının sağlam bir şekilde bağlanması için kullanılır. Çok yüksek derecelerde ısı kullanılır. Özellikle içme sularının geçeceği borular lehimlendiyse içerisinde kalıntı kalmayacak şekilde iyice yıkanmalıdır. Bu kalıntıların yutulması sağlık açısından oldukça tehlikelidir ve zararlıdır.
Mekanik ve Alüminyum Lehimleme
Mekanik ve alüminyum lehimleme, alüminyum ve alüminyum alaşımlarını lehimlemenin yanı sıra ender olarak da çelik ve çinko parçalarını da lehimlemek için kullanılan bir yöntemdir.
Cam Vitray Lehimi
Cam Vitray lehimi, en eski kullanım alanıdır.
Lehim Sökme Nasıl Yapılır?
Lehim sökme, lehimin üzerinin ve havyanın ısıtılması ile birlikte lehim pompası ile lehimin çekilmesi üzerine yapılan bir işlemdir. Bunun dışında blendaj dediğimiz lehim emme telleri ile de lehim artıkları toplanabilmektedir.
Doğru Lehim Nasıl Yapılır?
Doğru lehim yapmak için şunlar göz önünde bulundurulmalıdır:
- Maliyet
- Malzeme
- Fluks kullanımı
- Parça boyutu
- Havya ucu seçimi
Tüm uygulamalar için farklı lehimler bulunmaktadır. Uygulamaya en uygun lehimi tercih etmek çok önemlidir.